རྩོམ་འདིར་ལོ་རྒྱུས་བྱུང་འཕེལ་དང་འབྲེལ་ནས་བོད་ཀྱི་སྐུང་ཡིག་གི་འབྱུང་རྐྱེན་དང་། དེ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་ཚུལ། གཞན་སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་བ་དགར་སྟངས་བཅས་ཀྱི་ཐད་ནས་རང་གི་བསམ་ཚུལ་ཅུང་ཟད་གླེང་ཡོད།
[བརྡ་ཆད་གཙོ་བོ]
སྐུང་ཡིག འབྱུང་རྐྱེན། དབྱེ་བ།
རིག་གནས་སྣ་མང་གི་གདོང་གཏུགས་ཁྲོད་དུ་རིག་པའི་མ་ལག་མང་པོ་ཉམས་རྒུད་དུ་གྱུར་ཏེ་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་དགོས་མཁོ་དང་བསྟུན་ནས་གཅིག་ཚབ་གཅིག་གིས་བྱེད་པ་ནི་རིག་གནས་འཕེལ་འགྱུར་གྱི་སྤྱིའི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཡིན་ལ།འགལ་འདུ་དེའི་ཀློང་ནས་རིག་པ་འགའ་ཞིག་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆུ་ཀླུང་ཆེན་པོར་ནུབ་པར་གྱུར་དང་འགྱུར་བཞིན་ཡོད་པས། བོད་ཀྱི་སྐུང་ཡིག་ཀྱང་དེ་ལས་མ་འདས་ཏེ། དེས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སུ་སྔོན་བྱོན་ལོ་པཎ་མང་པོས་བསྟན་བཅོས་མཛད་པ་དང་། རྒྱ་གཞུང་བོད་འགྱུར།མ་ཡིག་བུ་ཡིག་ཏུ་བཤུ་བ་སོགས་ཀྱི་རིག་གནས་ལས་དོན་ཐད་ལ་ཕྱར་བ་གྲུ་འདེགས་ཀྱི་ནུས་པ་བླ་མེད་ཐོན་མྱོང་ཞིང་། དུས་རབས་བཅུ་བཞི་བར་རྗེ་རིན་པོ་ཆེའི་སྐུ་དུས་སུ་བོད་ལ་དཔར་བརྐོ་ལག་རྩལ་དར་བ་ནས་སྐུང་ཡིག་ཀྱང་རིམ་བཞིན་ཉམས་འགོ་ཚུགས་ཏེ་ང་ཚོའི་རིག་གནས་ཀྱི་ལག་ལེན་དངོས་དང་རིང་དུ་གྱེས་བཞིན་པའི་སྣང་ཚུལ་ཞིག་མངོན་སུམ་དུ་སྣང་ལ། དེང་དུས་སྐུང་ཡིག་ལས་ཆིག་སྐུང་དང་ཉིས་སྐུང་ལ་སོགས་པའི་སྐུང་ཆུང་མ་གཏོགས་སྤྱོད་སྒོ་ཇེ་ཆུང་དང་བཀོལ་མཁན་ཇེ་ཉུང་དུ་གྱུར། དེ་ལ་སོགས་པའི་རྐྱེན་གང་མང་གིས་སྐུང་ཡིག་ལ་ཤེས་རྟོགས་ཞིབ་འཇུག་བྱ་མཁན་ཡང་ཤིན་ཏུ་ཉུང་སྟབས། སྐུང་ཡིག་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ལོ་རྒྱུས་སྟེང་དུ་བགྲོལ་དཀའ་བའི་གསང་མདུད་ཅིག་ཏུ་འགྱུར་བཞིན་མཆིས། དེ་བས་སྐུང་ཡིག་ལ་ཕྱོགས་ཡོངས་ནས་རྒྱུས་ལོན་གཏིང་ཟབ་ཞིག་བྱ་དགོས་ན་དེའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་བྱུང་འཕེལ་ལ་ཞིབ་འཇུག་བྱ་རྒྱུ་ནི་གནད་དོན་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པར་བསམ་ནས་སྐུང་ཡིག་གི་འབྱུང་རྐྱེན་ཐད་ནས་ཅུང་ཟད་གླེང་བར་འདོད།
དང་པོ། སྐུང་ཡིག་གི་འབྱུང་རྐྱེན།
སྐུང་ཡིག་ནི་སྒྲ་སྦྱོར་གྱི་ཡི་གེ་ཐམས་ཅད་ལ་མངའ་བའི་ཐུན་མོང་གི་ཁྱད་ཆོས་ཤིག་ཡིན་ལ། མི་རིགས་རེ་རེའི་སྐད་དང་ཡིག་རིགས་མི་འདྲ་བའི་དབང་གིས་སོ་སོར་ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པའི་ཁྱད་ཆོས་ཀྱང་ཡོད་པ་སྨོས་མ་དགོས། རང་ཅག་བོད་ལ་མཚོན་ན་སྐུང་ཡིག་ནི་སྔ་རབས་བསྟན་བཅོས་ནང་དུ་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེས་ཆེ་ཞིང་། ཡུལ་ལུང་སོ་སོའི་སྐད་ཀྱི་དབང་གིས་སྐུང་ཡིག་དང་བསྡུས་ཡིགསྦས་ཡིགམདོ་ཁམས་སུ་ཀཿཐོག་ཡིག་ལོག་སོགས་མིང་གི་རྣམ་གྲངས་དུ་མ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་“ཟུར་དང་རྟགས་ལ་བརྟེན་ནས་བརྗོད་དོན་གྱི་མིང་ཚིག་ཤུགས་ནས་སྟོན་པ”[1]་ནི་གཅིག་མཚུངས་སུ་ངེས། སྤྱིར་རིག་པ་གང་ཞིག་བྱུང་ཞིང་འཕེལ་བ་ལ་དེ་བྱུང་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་ཆ་རྐྱེན་ངེས་ཅན་ཞིག་ལྡན་ཞིང་། སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་བའི་ལོ་རྒྱུས་ཁྲོད་དུ་དགོས་མཁོ་རང་བཞིན་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བ་ནི་ཆོས་ཉིད་ཅིག་ཡིན། དེ་ལྟར་སྐུང་ཡིག་ཀྱང་རྒྱ་གར་གྱི་ནང་བསྟན་ཆོས་གཞུང་བོད་ལ་བསྒྱུར་སྤེལ་གྱི་དགོས་མཁོ་དང་བསྟུན་ནས་བྱུང་ཞིང་། དེ་ལ་འབྱུང་རྐྱེན་གཉིས་གནས་པར་འདོད་དེ།
1.སྤུ་རྒྱལ་གདུང་རབས་སོ་གཅིག་པ་བཙན་པོ་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་དང་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་གཉིས་ཀྱི་རིང་ནས་བན་པ་རྗེ་དང་བྲང་གར་རྗེ། ཟིང་པོ་རྗེ་དང་གཙང་རྒྱལ་མར་མུན། དྭགས་པོ་ས་ཁུལ་སོགས་དབང་འོག་ཏུ་བཅུག་སྟེ་བོད་ཆེན་པོའི་སྲིད་དབང་འཛུགས་པར་རྨང་གཞི་བཏིང་ནའང་“བཙན་པོ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་རིང་ལ། ཡབ་འབངས་ནྀ་འཁུས། ཡུམ་འབངས་ནྀ་ལོག གཉེན་ཞང་ཞུང་། མཛོ་སུམ་པ། ཉག་ཉྀ་དྭགས་པོ།རྐོང་པོ་ཀུན་ཀྱང་ལོགཡབ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་ལ་དུག་བོར་ཏེ་བཀྲོངས་”[2]སྟབས། གསར་དུ་རྒྱ་སྐྱེད་བྱུང་མ་ཐག་པའི་སྤུ་རྒྱལ་གདུང་རབས་ཀྱི་ཆབ་སྲིད་དེ་རླུང་ནང་གི་མར་མེ་བཞིན་འཇིག་ཉེན་ལ་ཐུག་ཡོད་པ་དང་།གནས་ཚུལ་དེ་ལྟ་བུའི་འོག་ཏུ་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་སྐུ་ན་ཕྲ་ཡང་རྒྱལ་པོའི་ཁྲི་ལ་མངའ་གསོལ་ཅིང་། མྱང་མང་པོ་རྗེ་ཞང་སྣང་དང་ཁྱུང་པོ་སྤུང་སད་ཟུ་ཙེ། དབས་དབྱི་ཚབ་སོགས་ཀྱི་ཞབས་འདེགས་དང་མཉམ་འབྲེལ་ལ་བརྟེན་ནས་ཡབ་གནམ་རི་སྲོང་བཙན་བཀྲོངས་པའི་དུག་པ་རྣམས་ཚར་བཅད་པ་དང་། ཞི་དྲག་གི་ཐབས་གང་རུང་ལ་བརྟེན་ནས་ཆབ་འབངས་ངོ་ལོག་པ་མཐའ་དག་སླར་འབངས་སུ་བཀུག་ནས་ནང་ཁུལ་བདེ་ལ་བཀོད། ཤར་ལྷོའི་ཕྱོགས་ཀྱི་འཇང་ཡུལ་ཡང་རིམ་བཞིན་ཆབ་འོག་ཏུ་བཙུད་པར་བྱས་ཏེ་ཕྱི་ཕྱོགས་སུ་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་ནས་བོད་ཆེན་པོའི་སྲིད་དབང་བཙུགས། དེ་དང་མཚུངས་སུ་བོད་ཡུལ་རུ་ལྔར་ཕྱེ་ཞིང་ཁོད་སོ་དྲུག་སོགས་ཁྲིམས་སྲོལ་གཏན་ལ་ཕབ་པ་དང་། རྒྱ་ནག་དང་བལ་བོ་བཅས་ནས་བཙུན་མོ་རྣམ་གཉིས་ཁབ་ཏུ་བཞེས་པས་ཁྱིམ་མཚེས་རྒྱབ་ཁབ་བར་སྲིད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་ལ་བསྟུན་ནས་གཉེན་གྱི་འབྲེལ་བ་བཙུགས་ཤིང་། སློབ་དཔོན་ཐོན་མི་རྒྱ་གར་ཏུ་མངགས་ཤིང་ཕྱིར་ཕེབས་ནས་བོད་སྤྱི་ལ་ཁྱབ་པའི་ཡི་གེ་མཛད་དེ་བོད་ཀྱི་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ནུས་པ་གལ་ཆེན་ཐོན་ཞིང་། བོད་ཀྱི་ཆབ་དཔལ་རིག་གསུམ་གྱི་གནས་བབ་དེ་འཕེལ་ཕྱོགས་གསར་བ་ཞིག་ཏུ་དྲངས།
ལྷག་པར་དུ་རྒྱ་གར་གྱི་སློབ་དཔོན་ཀུ་ས་ར་དང་། བྲམ་ཟེ་ཤང་ཀ་ར། ཁ་ཆེ་ཏ་ནུ། བལ་བོ་ཤཱི་ལ་མཉྫུ། རྒྱ་ནག་ཧྭ་ཤང་མཧཱ་དེ་བ་དང་། སློབ་དཔོན་ཐོན་མི་སམྦྷོ་ཊ་དང་ཁོང་གི་སློབ་མ་དྷརྨ་ཀོ་ཥ། ལྷ་ལུང་རྡོ་རྗེ་དཔལ་སོགས་ཀྱིས་སྤྱན་རས་གཟིགས་ཀྱི་མདོ་རྒྱུད་ཉེར་གཅིག་དང་། འདུས་པ་རིན་པོ་ཆེའི་ཏོག་གི་གཟུངས། ཟླ་བ་སྒྲོན་མེའི་མདོ་སྟེ་མདོ་ཏིང་ངེ་འཛིན་གྱི་རྒྱལ་པོ།མདོ་སྡེ་དཀོན་མཆོག་སྤྲིན། དམ་པ་ཏོག་དཀར་གྱི་མདོ། དགེ་བ་བཅུའི་མདོ། ཤེར་ཕྱིན་སྟོང་ཕྲག་བརྒྱ་བ་སོགས་བསྒྱུར་བ་དེས་བོད་དུ་ལོ་ཙཱ་བ་མང་པོ་འབྱུང་བར་སྐུལ་འདེད་ཀྱི་ནུས་པ་ཐོན་ཞིང་། རིམ་བཞིན་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་ལྡེ་གཙུག་བརྟན་ནམ་མེས་ཨག་ཚོམ་གྱི་སྐབས་སུ་བོད་དུ་སངས་རྒྱས་སྤེལ་བར་དགོངས་པ་གཏད་ནས་ལོ་ཙཱ་བ་བྲན་ཀ་མུ་ལ་ཀོ་ཥ་དང་གཉགས་ཛྙོ་ན་ཀུ་མ་རས་མདོ་སྡེ་ལས་བརྒྱ་བ་དང་། གསེར་འོད་དམ་པ་གཉིས་བསྒྱུར།རྩིས་དང་སྨན་དཔྱད་ལ་སོགས་པ་བསྒྱུར་ཏེ་ཆོས་སྲོལ་ཆེར་མཛད་པ་ཅིང་། བོད་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་སྐབས་སུ་མཁན་སློབ་ཆོས་གསུམ་གདན་འཛོམས་ནས་བསམ་ཡས་གཙུག་ལག་ཁང་བཞེངས་པ་དང་། སྒྲ་སྒྱུར་རྒྱ་གར་གླིང་བཙུགས་ཏེ་བོད་མི་ལོ་ཆུང་མང་པོས་ལོ་ཙྰ་བསླབས་ཤིང་། བོད་ཀྱི་རིག་གནས་འཕེལ་རྒྱས་ལ་མཛད་རྗེས་མི་དམན་པ་བཞགསྐབས་དེར་རྒྱ་གར་གྱི་ཆོས་གཞུང་མང་པོ་བོད་ཡིག་ཏུ་བསྒྱུར་སྐབས་“ཡི་གེའི་སྡེབ་ཚུལ་ཡང་རྒྱ་གར་གྱི་ལུགས་ལྟར་བྱས་ཡོད་པ་དཔེར་ན། པདྨ། མཎྟལ། པཀྴི། ཀཀིཎ། ལྟ་བུ་ཚེག་ཁྱིམ་གཅིག་གི་ནང་དུ་སྒྲ་ཚན་གཉིས་གསུམ་ཙམ་འདུས་པའི་སྡེབ་ཚུལ་དེ་འདྲ་ཡིན། བོད་རང་གི་འགྲོ་སྲོལ་ལྟར་ན་དེ་ལྟ་བུའི་སྡེབ་ཚུལ་མེད་ཀྱང་།” [3]རྒྱ་གར་གྱི་ཡི་གེའི་སྡེབ་ཚུལ་གྱི་ཤུགས་རྐྱེན་ལ་བརྟེན་ནས་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་P.T.986ཞང་ཤུ་ཡི་བསྒྱུར་ཡིག་དུམ་བུ་འགའ་ཞིག་ཞེས་པ་ལས་གནམ་གྱིས་ཅྀའུ་ལ་བཀཱ་སྩལད་པ་[4]ཞེས་དང་། རང་གྀ་སྤ་ཞུམ་བས་དམྒ་མྱི་ཕྱོགས་[5]ཞེས་དང་། ཡིག་རྙིང་P.T.1079དགེ་སློང་བམ་ཀིམ་ཀིང་ཟེར་བའི་བྲན་མོའི་གྱོད་དོན་མཆིད་གསོལ་བའི་གཏུག་བཤེར་གྱི་ཡི་གེ་ལས་བདག་ཅགྀ་བྲན་བུ་སོ་ན་གཞག་པར་གསློ་[6]ཞེས་བཀའ་ལ་བཀྰ་དང་། དམག་ལ་དམྒ། གསོལ་ལ་གསློ་ཞེས་རྗེས་འཇུག་མིང་གཞིའི་འོག་ཏུ་སྦྱར་བ་དང་། རྗེས་འཇུག་དང་ཕྲད་གཅིག་འདྲ་བྱུང་ན་སྟེང་འོག་བརྩེགས་པས་ཐད་ཀར་བཀླག་ཏུ་མི་བཏུབ་ནའང་བརྗོད་བྱའི་ནང་དོན་ལ་ཁྱད་པར་ཅི་ནས་ཀྱང་མི་འབྱུང་བར་“འབྲུགི་ལོ་ལ།བཙན་པོ་ཉེན་ཀར་ན་བཞུགས་ཤིང་། བློན་ཁྲི་འབྲིང་གྱིས་རུ་རིངསུ་བསྡུ་སྟེ།”[7]ཞེས་དང་། “སྲས་མཆེད་གཉིས་ནི་ཤ་ཁྱི་དང་ཉ་ཁྱིར་བཏགསྟེ། རྐོང་ཡུལ་དུ་སྤྱུགསྟེ་བཀྱེའོ། །”[8]ཞེས་བྱུང་ཡོད། གཞན་ཕུ་བོས་ནུ་བོར་བཏམས་ཤིང་བསྟན་པའི་མདོའི་དྲི་བ་བདུན་པའི་ལན་དུ། “ཕུ་ན་རེ། ། ཡོངས་ནི། གཞན་ལ་ཕན་ན་ཡུན་དུ།བདག་ལ་ཕན། ། གཞན་ལ་གནོད་ན། ། ཡུན་དུ་བདག་ལ་གནོད་ཆེས་བྱའོ།།མྱིའི་དཔོན་པོ་སྙོམས་པར་བྱ་ན། ། འཕྲལ་དུ་བདག་ལ་ཕན་འབའ་ཤིག་གི་མདོ་གཟུངསུ་རུང་ངཾ།” [9]ཞེས་དང་། གཏམ་ཤུལ་དགའ་ཐང་འབུམ་པ་ཆེ་ནས་རྙེད་པའི་བོན་གྱི་གནའ་དཔེ་བདམས་བསྒྲིགས་ཀྱི་གནག་རབས་ལས། “དུང་གྱི་མཆེ་བ་རྒུ་གཉྀས་བཅྭ་བརྒྱད་འབར་བས། ། ”[10]ཞེས་གསལ་བ་ལྟར།ལེགས་སྦྱར་བརྡ་སྤྲོད་ཀྱི་གཞུང་ལུགས་རང་རྐྱ་འཕེར་བ་ཞིག་དུས་སྐབས་དེར་བོད་ལ་མ་དར་ཡང་དེའི་ལག་ལེན་མང་པོ་རང་ཤུགས་ཀྱིས་ཐོན་ཏེ། ཀླད་གོར་གྱིས་མ་ཡིག་དང་ཝ་བཏགས་ཀྱིས་ན་རོ་མཚོན་པའི་རིག་པ་ལ་བརྟེན་ནས་བོད་ཡིག་ཀྱང་དེའི་ལུགས་ཀྱིས་བྲིས་ཤིང་། དེ་དག་གི་ཤུགས་རྐྱེན་ལས་བོད་བཙན་པོའི་དུས་སུ་བཞེངས་པའི་རྡོ་རིང་དང་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་ཡིག་རྙིང་རྣམས་སུ་ཀླད་གོར་གྱིས་མ་ཡིག་གི་ཚབ་བྱེད་པ་དང་། ཝ་བཏགས་ཀྱིས་ན་རོའི་ཚབ་བྱེད་པ་སོགས་ཀྱིས་མཚོན་སྐུང་ཡིག་ཀྱང་སངས་རྒྱས་ཆོས་གཞུང་བོད་འགྱུར་གྱི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་རང་བཞིན་གྱིས་བྱུང་ནས་རིམ་བཞིན་འཕེལ་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་ཏེ། སྐུང་ཡིག་ལས་ཀྱང་ཆུང་སྐུང་སྟེ་ཕྲད་དང་རྗེས་འཇུགཡང་འཇུག་གང་རུང་བསྡུས་ནས་སྐུང་ཚུལ་གཏན་ཆགས་གྱི་རྣམ་པ་བྱུང་བར་སྙམ།མདོར་ན། བོད་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོ་ནས་བཟུང་རྒྱ་གར་འཕགས་པའི་ཡུལ་གྱི་རིག་གཞུང་མང་པོ་བོད་དུ་འདྲེན་པའི་དབུ་ཚུགས་ཤིང་། དེ་ནས་བརྩིས་པའི་“དུས་རབས་དགུ་བའི་ནང་གི་བཙན་པོ་ཨུ་དུམ་བཙན་གྱིས་ནང་བའི་བསྟན་པ་བསྣུབས་པའི་བར་ལ། བོད་དུ་ཐོན་མི་སཾ་བྷོ་ཊ་དང་།དྷ་རྨ་ཀོ་ཥ། བེེ་རོ་ཙ་ན། སྐ་ཅོག་ཞང་གསུམ་སོགས་སྐད་གཉིས་སྨྲ་བའི་དབང་བོ་ལྔ་བཅུ་ལྷག་”[11]རླབས་ཀྱིས་དེད་པ་བཞིན་ཐོན་ཞིང་། སྔོན་བྱོན་ཆོས་རྒྱལ་ལོ་པཎ་རྣམས་ཀྱིས་རྒྱ་གར་ནག་དང་བལ་བོ་སོགས་མི་རིགས་གཞན་གྱི་སྐད་ནས་དམ་པའི་ཆོས་ཀྱི་གསུང་རབ་གཙོ་བྱས་ཐ་སྙད་རིག་གནས་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་མང་པོ་བོད་ལ་བསྒྱུར་བ་དང་། གླེགས་བམ་དང་གསུང་རབ་གང་མང་ཕབ་བཤུ་སོགས་བྱེད་པ། འཆད་ཉན་གྱི་རྒྱུན་སྤེལ་དུས་རྗེས་འཇུག་གི་སློབ་མས་ཟིན་བྲིས་འགོད་པ་སོགས་ཀྱི་སྐབས་སུ་བརྗོད་དོན་མ་བོར་བར་ཚིག་ཚོགས་སྐྱུང་ཞིང་སྣག་ཤོག་གྲོན་ཆུང་བྱེད་པ་དང་། གླེགས་བམ་ངོས་སུ་ནང་དོན་ཤོང་ཚད་ཆེ་བས་ངལ་གྲོན་ཆུང་ཞིང་ལས་ཕྱོད་ཆེ་བ། ཕབ་བཤུས་བྱེད་དུས་མགྱོགས་པོར་འབྲི་དགོས་པར་དུས་ཚོད་དམ་འཛིན་སོགས་ཀྱི་མ་ཡིག་གཅིག་བུ་ཡིག་མང་པོར་བཤུ་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་ངལ་གྲོན་ཆུང་ཞིང་ལས་ཕྱོད་ཆེ་བའི་དགོས་མཁོ་ལ་བརྟེན་ནས་སྐུང་ཡིག་བྱུང་བ་ནི་ནང་གི་མཐུན་རྐྱེན་དུ་གྲུབ་བོ། །
2.རང་རེའི་བོད་ལ་མནའ་བོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་སྔ་མོ་ནས་དར་ཡོད་པ་དང་། བོད་ཀྱི་མངའ་ཁོངས་རྒྱ་བསྐྱེད་པ་སོགས་ཕྱི་ནང་གི་ལས་དོན་ཐད་རྒྱལ་བོ་དང་བློན་པོ།འབངས་མིའི་བར་ལ་དོན་དེ་ལས་མི་འདའ་བའམ་མི་འགྱུར་བའི་སླད་དུ་དབུ་མནའ་བོར་ཞིང་། དབུ་མནའ་བོར་བའི་ལུགས་སྲོལ་དེ་ཡིག་ཐོག་ཏུ་འཁོད་པ་ཆེས་སྔ་བ་ནི་གྲི་གུམ་བཙན་པོའི་གནས་ཚུལ་བསྡུས་པའི་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་གི་ཨང་རྟགས་P.T.1287་པ་ཡིན་ལ།ཡིག་རྙིང་དེ་ལས་དེ་བཞིན་བགྱི་བར་མནའ་བཆད་མཐོའ་བཆད། དམ་བགྱྀས་ཚྀག་བགྱིས་ནས་[12]ཞེས་བྱུང་། དབུ་མནའ་བོར་ཚུལ་དེ་སྲིད་ཀྱི་དགོས་མཁོ་དང་བསྟུན་ནས་སྔར་ལས་ཁྱབ་རྒྱ་ཆེ་རུ་ཕྱིན་པ་རྒྱལ་བོ་སྟག་རི་གཉན་གཟིགས་ཀྱི་དུས་སུ་མྱང་ཙེང་སྐུ་དང་དབའ་དབྱི་ཚབ་གསུམ་གྱིས་དབུ་མནའ་བོར་བའི་སྣང་ཚུལ་ལས་ཤེས་ཐུབ་ཅིང་། དེར་མ་ཟད་“སྤང་མཚན་བདུན་གྱིས་གཏང་རག་ཆེན་པོ་བཏང་ངོ་། དབུ་སྙུང་གནང་བའི་གོར་མ་ཕྱག་ཏུ་འོན་པ་ནི། རྒྱལ་འབྲིང་ལན་ཏོན་གྱིས་བླང་སྟེ་ཕྱག་ཏུ་གསོལ་ནས།གོར་མ་དཀར་བོ་དངོས་ནི། དབྱི་ཚབ་ཀྱི་མཆད་པའི་རྨང་དུ་བརྩིགས་སོ་”[13]ཞེས་པ་ལྟར་དབུ་མནའ་བོར་སྐབས་རྫས་ཀྱི་སྒོ་ནས་མནའ་རྡོ་ཞིག་ལག་ཏུ་འཆང་སྲོལ་ཡོད།
ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་རིང་བོད་སྤྱི་ལ་ཁྱབ་པའི་ཡི་གེ་བྱུང་བ་དེས་དབུ་མནའ་བོར་བའི་སྲོལ་དེ་འཕེལ་རིམ་གསར་བ་ཞིག་ཏུ་སླེབས་སུ་བཅུག་ལ། བཙན་པོས་ཁོད་སོ་དྲུག་རྒྱས་པར་གཏན་ལ་ཕབ་ཅིང་བཀའ་ལུང་རྒྱལ་ཁྲིམས་དྲུག་ལས་“རྫུན་སྨྲས་ཀྱི་དོགས་པའི་ཁྲིམས་དཀོན་ཅོག་དང་ལྷ་ཀླུ་གཉན་པོ་དཔང་དུ་བཙུགས་ནས་མནའ་བྱ་བ་དང་བཞི་”[14]ཞེས་མནའ་བོར་བའི་སྲོལ་དེ་ཁྲིམས་ཀྱི་ནང་དུ་གཏན་འཁེལ་མཛད། ལྷག་དོན་རྒྱལ་བློན་བར་དང་རྒྱལ་ཁབ་བར་དུས་གཏན་དུ་མི་འགྱུར་བའི་རྟགས་མཚན་དུ་མནའ་རྡོའི་ངོས་སུ་དབུ་མནའ་བོར་བའི་ནང་དོན་ནམ་མནའ་ཚིག་བརྐོས་ཤིང་ནམ་ཡིན་ཡང་དཔང་བོ་བཞིན་དུ་བཞུགས་སུ་གསོལ་ཏེ་རྒྱལ་བོའི་བཀའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་ཞེས་མཐོང་ཆེན་བྱེད་པ་ཡིན། དབུ་མནའི་ནང་དོན་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་བརྐོ་དུས་རྡོ་རིང་གི་ཆེ་ཆུང་སོགས་ཚད་བཀག་གི་རྐྱེན་གྱིས་ཐ་སྙད་གཅིག་གི་རྗེས་འཇུག་གམ་ཡང་འཇུག་གང་རུང་མིང་གཞིའི་འོག་ཏུ་སྦྱར་ནས་འབྲི་བ་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མའི་ལྷོ་ངོས་ཀྱི་ཡི་གེར་“ཆབ་སྲིད་ཆེན་པོ་མཛད་” [15]ཅེས་དང་། ཞྭ་ལྷ་ཁང་གི་རྡོ་རིང་དང་པོར་“རྡོ་ལ་མངོན་པར་བྲྀས་ཏེ་མཐའ་ཕྱག་རྒྱས་བཏབ་ནས་བཞག་པ་ཡྀན་གྱིས་སྲས་དབོན་ཕྱི་མ་མངའ་མཛད་པ་རྣམས་དང་། ཆབ་སྲྀད་བློན་པོ་ཕྱི་མ་དབང་བྱེད་པ་ལ་སྩོགས་པས་ཀྱང་། ནཾ་ནཾ་ཞར་ཞར་གཙྀགས་ཀྱྀ་ཡི་གེ་ལས་འབྱུང་བ་དང་”[16]་ཞེས་དང་། ཀོང་པོ་དེ་མོའི་བྲག་བརྐོས་ཡི་གེའི་ཐིག་ཕྲེང་བདུན་པར་ཡབ་ལྷ་བདག་བགྱྀད་ཀྱིས་ཀྱང་[17]ཞེས་བྱུང་བ་ལ་དཔག་ནའང་རྡོ་རིང་གི་ཚད་བཀག་གི་དབང་གིས་ཡི་གེ་བསྡུས་ནས་འབྲི་བ་མངོན་པར་གསལ་བས། སྐུང་ཡིག་ལ་ཐོག་མར་མིང་བསྡུ་ཚུལ་བྱུང་བ་དང་། རིམ་བཞིན་ཚིག་བསྡུ་ཚུལ་གྱི་ཕྱོགས་སུ་འཕེལ་ཏེ།ཆེ་སྐུང་དང་ཆུང་སྐུང་། ཚིག་སྐུང་བ་དང་འབྲུའི་ཆ་ཤས་སྐུང་བ་སོགས་དབྱེ་བ་རྣམ་གྲངས་མང་པོར་དགར་ནས་བར་ལམ་ཞིག་ལ་བསྟན་བཅོས་རྩོམ་འབྲི་དང་འགྱུར་བཤུའི་ཁྲོད་ཆར་བ་ཆུ་གྲོགས་ཀྱི་ཚུལ་དུ་དར་ཞིང་རྒྱས་པར་གྱུར་སྟབས། རྡོ་རིང་དང་བྲག་གི་ངོས་སུ་ཡི་གེ་བརྐོ་དུས་ཆེ་ཆུང་གི་ཚད་བཀག་སོགས་ཀྱི་དབང་གིས་རྗེས་འཇུག་མིང་གཞིའི་འོག་ཏུ་བསྡུ་བའི་རྣམ་པ་དེའང་སྐུང་ཡིག་བྱུང་བའི་རྒྱུ་རྐྱེན་གཞན་ཞིག་ཡིན་པར་སྙམ་མོ། །
གཉིས་པ། སྐུང་ཡིག་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་བྱུང་ཚུལ།
སྐུང་ཡིག་བོད་དུ་དུས་ནམ་ཞིག་ལ་དར་རམ་སྙམ་ན། དེང་གི་“དཔྱད་བརྗོད་མང་ཤོས་ཤིག་གིས་་སྤྱི་ལོ་༧༦༤ལོ་ཡིན་པར་”[18]གཏན་འཁེལ་གནང་ཡོད་ལ། དེ་ལྟར་འདོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་བོད་ཀྱི་རྡོ་རིང་ལས་ཆེས་སྔ་ཤོས་ནི་ཞོལ་རྡོ་རིང་ཕྱི་མ་ཡིན་ཞིང་། དེ་ནི་ཆོས་རྒྱལ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས་བློན་ཆེན་སྟག་སྒྲ་ཀླུ་ཁོང་གི་མཛད་རྗེས་ལ་གཟེངས་བསྟོད་ཀྱི་རྣམ་པས་སྤྱི་ལོ་764ལོར་ལྷ་སའི་རྩེ་པོ་ཏ་ལའི་མདུན་དུ་བཙུགས། ལོ་ཚིགས་དེར་གཞི་བཅོལ་ནས་སྐུང་ཡིག་ཀྱང་དེ་དུས་ནས་བྱུང་བར་འདོད་ནའང་། གཅིག་བྱས་ན་སྐུང་ཡིག་ནི་མཁས་པ་ག་གེ་མོས་གསར་བཏོད་མཛད་པའི་གཏམ་ཡེ་ནས་མེད་ཅིང་། སྐུང་ཡིག་རིག་པའི་ལག་ལེན་དངོས་ལ་གཞིགས་ནའང་མཁས་པ་གཅིག་གི་གསར་བཏོད་ཀྱི་འབྲས་བུ་མིན་པ་རྟོགས་ནུས་ཏེ། མཁའ་འགྲོ་ལྟ་བུ་ལ་མཁའགྲོ་དང་མྲོ་བཅས་ཐ་སྙད་གཅིག་ལ་སྐུང་ལུགས་སྣ་ཚོགས་ཡོད་པས། སྐུང་ཡིག་ནི་དུས་རིམ་གཅིག་གི་ནང་བྱུང་བ་མིན་པར་དུས་སྐབས་སོ་སོའི་མཁས་པ་མང་པོས་སྔར་མུས་ཀྱི་ལག་ལེན་དངོས་དང་དེ་ལ་ཁ་གསབ་སྒོས་འཐུས་སྒོ་ཇེ་ཚང་དུ་བཏང་ནས་གྲུབ་པ་ཞིག་ཡིན། གཉིས་སུ་ན་རྡོ་རིང་ངོས་སུ་སྐུང་ཡིག་བཀོད་པ་ལས་སྐབས་དེར་དམངས་བྱིངས་ཀྱང་སྐུང་ཡིག་ལ་བྱང་ཡོད་པ་ཤུགས་ནས་བསྟན་ཅིང་། གསུམ་དུ་ན་ལྷ་འདྲེའི་བཀའི་ཐང་ཡིག་ལས་“རྒྱལ་བོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱིས། །ཡབ་མེས་རྣམས་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་གཟིགས། །”[19]ཞེས་རྒྱལ་པོ་ཁྲི་སྲོང་ལྡེ་བཙན་གྱི་ཡར་སྔོན་དུ་རྡོ་རིང་བཙུགས་ཡོད་པར་བརྟགས་ན་སྐུང་ཡིག་ཀྱང་དེའི་གོང་རོལ་དུ་བྱུང་ཡོད་པར་རྗེས་སུ་དཔག་ཐུབ་པས། སྐུང་ཡིག་ནི་དུས་རབས་བདུན་པའི་དཀྱིལ་ཙམ་ལ་བྱུང་བར་བདག་སེམས་སོ།།
གཞན་སྐུང་ཡིག་གི་རིག་པ་འདི་ཐོག་མར་དབུ་ཅན་དང་དབུ་མེད་གང་ལ་བྱུང་བའི་ཐད་མཁས་པ་རྣམས་བཞེད་པ་མི་མཐུན་པ་མང་སྟེ། དང་པོ་ནི་དབུ་མེད་ལས་བྱུང་བར་འདོད་ལ་དག་ཡིག་གསར་བསྒྲིགས་དག་བཅོས་མ་ལས། སྐུང་ཡིག་ནི་“བོད་ཡིག་ལས་དབུ་མེད་ཀྱི་ཚེག་བར་གཉིས་གསུམ་རེ་ཚེག་བར་གཅིག་ལ་བསྡུས་ནས་འབྲི་ཚུལ་ཞིག་”[20]ཅེས་དང་། ངོ་མཚར་བའི་གངས་ཅན་འཕྲུལ་ལྡན་སྐུང་ཡིག་བེའུ་བུམ་ལས་ཀྱང་“དབུ་མེད་ཁོ་ན་འབྲི་སྐབས་འབྲི་བ་མ་གཏོགས་དབུ་ཅན་འབྲི་སྐབས་སྐུང་ཡིག་འབྲི་སྲོལ་ཡོད་པ་མ་རེད་”[21]ཅེས་གསུངས་ཤིང་། གཉིས་པ་ནི་ལྷ་བབ་ཡི་གེ་ལས་བྱུང་བར་འདོད་པ་སྟེ། བོད་ཀྱི་ཡི་གེའི་རྣམ་བཤད་སེང་གེའི་ང་རོ་དང་ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་རྣམ་བཤད་དུང་གི་ཟླ་བ་གཉིས་ལས་མཁས་དབང་ནམ་མཁའི་ནོར་བུས་“དབུ་མེད་ཀྱི་ཚུགས་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་ཞང་ཞུང་ཡིན་པ་དང་དབུ་ཅན་གྱི་ཚུགས་དེའི་འབྱུང་ཁུངས་ལེགས་སྦྱར་གྱི་དཔེ་ཡིན་”[22]ཞེས་པའི་བཞེད་དགོངས་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་“བོད་ཡུལ་འདིར་ཆེས་ལོ་རྒྱུས་ཤེས་རིག་གི་སྲོལ་བཏོད་མཁན་བོན་ལ་ཐུག་ཡོད་སྟབས་བོན་པོའི་ལྷ་བབ་ཡི་གེ་དར་ཚུན་ཆད་ཡིག་སྐུང་ཚད་གཞི་འདྲ་མིན་འབྲི་སྲོལ་ཆགས་”[23]པར་གསུངས།
དེ་ལྟ་ནའང་བོད་ཀྱི་ཡིག་གཟུགས་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ཆོས་ཉིད་དངོས་ལ་གཞིགས་ན་སྐུང་ཡིག་ནི་ཐོག་མར་དབུ་ཅན་ལ་དར་ཏེ། སློབ་དཔོན་ཐོན་མི་མཆོག་གིས་ལེགས་སྦྱར་ཡི་གེ་ལ་དཔེ་བལྟས་ནས་དབུ་ཅན་གྱི་ཚུགས་དེའི་སྲོལ་བཏོད་ཅིང་། “དབུ་མེད་ནི་དང་པོ་ནས་ཆེད་དུ་བཟོས་པ་མིན་པར་དབུ་ཅན་མགྱོགས་པོར་བྲིས་པ་ལས་རང་བཞིན་གྱིས་བྱུང་”[24]ཞེས་དགེ་འདུན་ཆོས་འཕེལ་གྱིས་རྒྱལ་ཁམས་རིག་པས་བསྐོར་བའི་གཏམ་རྒྱུད་གསེར་གྱི་ཐང་མར་གསུངས་པ་དང་། དེ་ལྟར་ཡིན་པ་ཏུན་ཧོང་ཡིག་རྙིང་གི་བྲིས་གཟུགས་ལས་དབུ་ཅན་ནས་དབུ་མེད་དུ་འགྱུར་བའི་བར་བརྒལ་གྱི་ཡིག་གཟུགས་མང་དུ་མངོན་ཐུབ་པ་དང་། གཞན་སྐུང་ཡིག་གི་བྱུང་འཕེལ་གྱི་ངོས་ནས་བལྟས་ནའང་རྟོགས་དཀའ་སླའི་དབང་གིས་ཆེ་སྐུང་དང་ཆུང་སྐུང་ཞེས་འབོད་ཅིང་། ཆུང་སྐུང་ནི་ཚིག་ཕྲད་དང་མིང་མཐའ་སོགས་རྨང་གཞིའི་སྐུང་ཚུལ་ཡིན་ལ། ཚུལ་དེ་ལྟ་བུ་བོད་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རྡོ་རིང་དང་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་ཡིག་རྙིང་རྣམས་སུ་དབུ་ཅན་གྱི་ལམ་ནས་མངོན་སུམ་དུ་མཇལ་རྒྱུ་ཡོད་པ་བཅས་ཀྱི་དབང་གིས་སྐུང་ཡིག་ཐོག་མར་དབུ་ཅན་ལ་དར་ཞིང་། ཡིག་གཟུགས་ཀྱི་འཕེལ་འགྱུར་དང་བསྟུན་ནས་དབུ་མེད་ལ་ལྷག་པར་དར་རྒྱས་བྱུང་ཞེས་བརྗོད་ནའང་གཏན་ཚིགས་དང་མི་འགལ་ལོ། །
གསུམ་པ། སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་བ།
རང་རེའི་བོད་ལ་སྐུང་ཡིག་གི་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་མ་བྱུང་བའི་རྐྱེན་གྱིས་སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་བའི་ཐད་ལའང་ངེས་ཤེས་འདྲོངས་ནུས་པའི་དབྱེ་བ་འཐད་ལྡན་ཞིག་བྱུང་མེད་ཅིང་། དེང་གི་དུས་ལའང་བྲིས་མཁས་མང་བོས་སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་བ་སྔར་ལུགས་བཞིན་བཞག་ཅིང་།དབྱེ་ཆོས་ལ་འགྱུར་བ་ཅུང་ཟད་བཏང་ཡོད་མོད། སྐུང་ཡིག་གི་མཚན་ཉིད་ཀྱི་ཐད་ནས་བསམ་ན་སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་བ་དགར་སྟངས་ལ་ད་དུང་ཞིབ་ཆ་འདོན་དགོས་པའི་གནད་མང་དུ་མཐོང་བས། འདིར་ཡང་སྔོན་གྱི་མཁས་པའི་སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་བ་དགར་སྟངས་གཞིར་བཞག་པའི་སྟེང་དེ་ལ་ཞིབ་ཆ་འདོན་པར་འབད་པ་ཡིིན་ནོ། །
གཅིག ངོ་བོའི་སྒོ་ནས་དབྱེ་བ།
སྐུང་ཡིག་ལ་ངོ་བོའི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ན་མིང་སྐུང་དང་ཚིག་སྐུང་གཉིས་སུ་དབྱེ་རུང་ཞིང་། མིང་སྐུང་ནི་གཏན་ཆགས་ཀྱི་རྣམ་པར་གྲུབ་པའི་མིང་རྣམས་ཀྱི་འབྲུའི་ཆ་ཤས་སྐུང་ལུགས་ལ་བྱ་ཞིང་། ཚིག་སྐུང་ནི་ཚིག་དང་ཚེག་ཁྱིམ་ཁ་ཤས་སམ་ཆ་ཚང་སྐུང་བ་ཅི་རིགས་ལ་ཟེར་ཏེ། དཔེར་བརྗོད་རིམ་བཞིན་གཤམ་གསལ་གྱི་རེའུ་མིག་ཏུ་བཀོད་པ་ལྟར་ཡིན།
1.མིང་སྐུང་།
མཁའ་འགྲོ། གྲུབ་ཐོབ། ཆབ་སྲིད།ཞུ་ཡིག གཙོ་འཁོར། གཞོན་ནུ། མྲོ། གྲུབོ། ཆབྲིད། ཞིུག གཙོོར། གཞོནུ།
མཁའ་དབྱིངས། བློན་པོ། ཉིན་གུང་། རུས་སྦལ། ཡིད་དགའ། མཁྱིངས། བློོན། ཉིུང་། རུསྦལ། ཡིདགའ།
སྔོན་འགྲོ། སྙིང་རྗེ། བཤེས་གཉེན། གཞལ་བྱ། བཟང་བོ། འོག་མིན། སྔོནྲོ། སྙིེང་། བཤེེན། གཞལྱ། བཟོང་། འོགིན།
བསྙེན་བཀུར། དགེ་འདུན། ཤན་འབྱེད། མཐའ་བྲལ། ཆང་གཞས། བསྙེུནར། དགེུན། ཤནབྱེད། མཐྲལ། ཆང་ཞ།
གྲོང་ཁྱེར། མཁས་གྲུབ། དགེ་སློང་། ངག་དབང་། རྒྱ་བོད། བདེན་བཞི། གྲོངེར། མཁྲུབ། དགླེོང་། ངགང་། རྒྱོད། བདེན་༤།
2.ཚིག་སྐུང་།
སྐད་གསར་བཅད་རྣམ་པ་གསུམ་སྟེ་རིན་ཆེན་བཟང་བོའི་བར། སྐད་སྱརྕད་རྣཾ་པ་༣་སྟེ་རིེན་བཟངོའིར།
མཆོག་གསུམ་བྱིན་རླབས་སྙིང་ལ་ཞུགས་ཏེ། ཆོཾགསུཾ་བྱིནྱབ་སྙིང་ལ་ཞུགས་ཏེ།
ཁམས་གསུམ་སྣོད་བཅུད་ལེགས་ཚོགས་ཐམས་ཅད་དབང་དུ་འདུས། ཁཾསུཾ་སྣོད་བཅུད་ལེགས་ཚོགས་ཐཾདབང་དུ་འདུས།
དབང་ཕྱུག་མི་ལ་ལྟ་བུ་ཡིན་པའི་ཕྱིར་ཞེས་སོ།། དབྱུཾག་མི་ལྟུ་ཡྣིར་ཞེསོ།
དབྱིབས་ནི་ཟླུམ་པོ་གྲུ་གུ་ལྟ་བུ་ཅུང་ཟད་ལེབ་པ་ཞིག་ཡིན་པས། དབྱིབསྣི་ཟླིོུ་གྲུགུ་ལྟུ་ཅུངྯད་ལྦེ་པྮིག་ཡྣི་པས།
གཉིས། གྲངས་ཀྱི་སྒོ་ནས་དབྱེ་བ།
སྐུང་ཡིག་ལ་གྲངས་ཀྱི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ན་ཆིག་སྐུང་ནས་དགུ་སྐུང་ཡན་སོགས་འབྱུང་།
ཆིག་སྐུང་། ཐུགས། གཤེགས། ཡུམ། ཐྱ། གཤྱེ། ཡུཾ།
ཉིས་སྐུང།་ བསྟན་བཅོས། འདོད་དོན། ཤེས་རབ། བསྟནོས། འདོདོན། ཤྲེབ།
སུམ་སྐུང་། སྐུ་གསུང་ཐུགས། བཅོམ་ལྡན་འདས། སྐུཊཾ། བཅྡོཾནས།
བཞི་སྐུང་། གླིང་བསྲེའི་དགེ་བཤེས། མཁས་པའི་མགུལ་རྒྱན། གླིངསྲེའི་དགེེས།མཁསའི་མགུལྱན།
ལྔ་སྐུང་། སྒྲའི་གནས་བརྒྱད་རྩ་འགྲེལ།སྤྲིན་དཀར་ལང་ལོང་གཡོ། སྒྲའི་ནྱས་༨རྩགྲེལ། སྤྲིནཀར་ལངངོ་ཡྱོ།
དྲུག་སྐུང་། ཁྱབ་འཇུག་གི་འཇུག་པ་བཅུ། ཁྱབུགི་འཇུག་པ་བཅུ།
བདུན་སྐུང་། སྐད་ཅིག་གཅིག་གིས་རྫོགས་སངས་རྒྱས། སྐདྕིགཅིགིས་རྫོགས་སརྒྱཾས།
བརྒྱད་སྐུང་། བཅུད་ལེན་རྒྱས་བཤད་ཟག་མེད་བདེ་སྟེར། བཅུདེན་རྒྱསཤད་ཟགིདེ་བདྟེེར།
དགུ་སྐུང་། བདེ་ཆེན་ཡེ་ཤེས་ཆེ་སྟེ་གཏེར་དེ་རྙེད། བེེེདེེེནེེེེེེེད
དགུ་སྐུང་ཡན་སོགས། ཁྱབ་བྱེད་དང་འགལ་བའི་རྒྱུ་དམིགས་པའི་ཐལ་འགྱུར། ཁྱབྱེདང་འགལའི་རྒྱུ་དམིགསའི་ཐལ་འགྱུར།
གསུམ།རྟོགས་ཚུལ་གྱི་སྒོ་ནས་དབྱེ་བ།
སྐུང་ཡིག་ལ་རྟོགས་ཚུལ་གྱི་སྒོ་ནས་དབྱེ་ན་སྔོན་བྱོན་བྲིས་པའི་ངག་རྒྱུན་དུ་“རྒྱུ་དཀར་དང་། རྒྱུ་ཁྲ། རྒྱུ་ནག་གསུམ་གྱི་དབྱེ་བ་སྤྱིར་མཛད་སྲོལ་ཡོད་ཅིང་། དང་པོ་གཉིས་རྟོགས་སླ་བས་ཆུང་སྐུང་དང་། མཐའ་མ་ནི་རྟོགས་དཀའ་བས་ཆེ་སྐུང་”[25]དུ་གྲགས་ལ། རྒྱུ་དཀར་དང་རྒྱུ་ཁྲ། རྒྱུ་ནག་ཅེས་འབོད་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཡང་རིམ་པར་སྐུང་ལུགས་ཆེ་འབྲིང་ཆུང་གསུམ་གྱི་ཡིག་ཚོགས་ལ་བརྟེན་ནས་དེའི་ཁ་དོག་གམ་དབྱིབས་དང་འདྲ་བའི་ཆ་ནས་དེ་ལྟར་བཏགས་པར་མངོན།
1.རྒྱུ་དཀར།
མིང་སྔ་མའི་རྗེས་འཇུག་དང་ཕྱི་མའི་མགོ་ཅན་འདྲ་བ།
དཔལ་ལྡན། ཆོས་སྡེ། འགྱུར་རྡོ། དཔལྡན། ཆོསྡེ། འགྱུརྡོ།
མིང་སྔ་མའི་མིང་གཞི་དང་ཕྱི་མའི་སྔོན་མིང་གཉིས་འདྲ་བ།
མི་མཐུན། ཆེ་ཆུང་། མུ་མེད། དེ་དག མིཐུན། ཆེུང་། མེུད། དེག
མིང་སྔ་མའི་རྗེས་འཇུག་དང་ཕྱི་མའི་སྔོན་མིང་མགོ་གསུམ་འདྲ་བ།
ལམ་མདོ། རབ་བྱུང་། ཆོས་སྐྱོང་། ལམདོ། རབྱུང་། ཆོསྐྱོང་།
མིང་སྔ་མ་དང་ཕྱི་མ་ཡོངས་སུ་འདྲ་བ།
སོ་སོ།རང་རང་། ཆག་ཆག སོོརངངཆགག
མིང་སྔ་མའི་རྗེས་འཇུག་དང་ཕྱི་མའི་སྔོན་འཇུག་འདྲ་བ།
དེད་དཔོན།ཐེག་གསུམ།དཔྱིད་དཔལ། དེདཔོན། ཐེགསུམ། དཔྱིདཔལ།
མིང་སྔ་མའི་རྗེས་འཇུག་དང་ཕྱི་མའི་ཕྲད་འདྲ་བ།
བདག་གིས།ཡོད་དོ།ཕྱོགས་སུ།གུད་དུ། བདགིས། ཡོད་དོ། ཕྱོགསུ། གུདུ།
མིང་གཞི་སྔ་ཕྱི་འདྲ་ཡང་སྔོན་རྗེས་དབྱངས་འདོགས་མི་འདྲ་བ།
ཡབ་ཡུམ།འགྲོ་མགོན། རྒྱ་གར། བཅུ་གཅིག ཡུབ། འགྲོོན། རྒྱར། བཅིུག
ཕྱི་མའི་མིང་རྗེས་གཉིས་སྔ་མའི་འདོགས་ཅན་དུ་སྦྱར་བ།
ཡན་ལག གཞལ་ཡས། ཡནླགགཞྱས།
མིང་སྔ་མའི་ཡང་འཇུག་དང་ཕྱི་མའི་མིང་མགོ་གཉིས་འདྲ་བ།
ཁྲུམས་སྟོད། ཚངས་སྲས། ལོངས་སྤྱོད། ཁྲུམསྟོད། ཚངསྲས། ལོངསྤྱོད།
2.རྒྱུ་ཁྲ།
མིང་སྔ་མའི་མིང་གཞིའམ་རྗེས་འཇུག་དང་ཕྱི་མའི་སྔོན་འཇུག་གམ་མིང་གཞི་གཉིས་བསྡུས་ཏེ་དབྱངས་འདོགས་རྗེས་གསུམ་གསལ་བ། གཡས་གཡོན། དཔལ་འབྱོར། མཚོ་རྒྱལ།
མི་འགྱུར། མཚོ་གླིང་། མཁས་གྲུབ། གཡྱོན། དཔྱོར། མཚྱོལ། མྱིུར། མཚློངི་། མཁྲུབ།
མིང་གཞི་སྔ་ཕྱི་མི་འདྲ་ཡང་དབྱངས་འདྲ་བ་བརྩེགས་ཤིང་བསྡུས་པ། རྟེན་འབྲེལ། ཡོན་མཆོད། ཡེ་ཤེས། རྟྲེེལ། ཡོོན། ཡེེས།
མིང་ཕྱི་མ་གསལ་བའི་ཐབས་སུ་དབྱངས་རྗེས་འདྲེན་པ། དེ་བཞིན་གཤེགས་པ། ཞེས་གསུངས་སོ།། དེནིགེས་པ། ཞེུངསོ།
མིང་སྔ་མའི་མིང་རྗེས་གཉིས་ལ་ཕྱི་མའི་འདོགས་ཅན་སྦྱར་བ། གདུལ་བྱ། མཐིལ་ཕྱིན། སྲིན་བྱ། བསྒྱུར་བྱང་། གདུལྱ། མཐྱིན། སྲིནྱ། བསྒྱུརྱང་།
མིང་ཕྱི་མའི་མིང་གཞི་གསལ་བར་ཙ་ཚ་ཛ་རྟགས་གིས་གསལ་བ། སྤྱི་གཙུག ཕན་ཚུན། མཆིམས་མཛོད། སྤྱིུ༹ག ཕུ༹ན། མཆིསཾདོ༹།
མིང་ཕྱི་མའི་མིང་གཞི་དང་དབྱངས་སྔ་མའི་སྟེང་འོག་ཏུ་བརྩེགས་པ།
མེ་ཏོགཡོན་ཏན། མྟོེགཡྟོན།
3.རྒྱུ་ནག
སྔོན་རྗེས་ཀྱི་ག་ཡིག་ཡ་འདོགས་རུ་བསྒྱུར་བ། གནས། ཐེགམཆོག གཡོག ནྱས། ཐྱེ། ཆྱོཾ། ཡྱོག
བདག་ལ་ཌ་དང་གཞན་ལ་ཎ་ཡིས་མཚོན་པ། བདག་མེད། གཞན་དོན། ཌ་མེད། ཎ་དོན།
ཡོད་ལ་ཌ་དང་མེད་ལ་ཎ་ཡིས་མཚོན་པ། ཡོད་པའི་ཕྱིར། མཛད་བྱང་མེད། ཊརལ། མཛད་བྱང་ཎ།
རྗེས་ཡང་ག་དང་ས་གཉིས་ག་ས་ནག་འཁྱོག་གིས་མཚོན་པ། ཚོགས། རྟགས། བསྒྲིིིགས། ཚོཊ། རྟཊ། བསྒྲིཊ།
ཀླད་གོར་གྱིས་ང་དང་མ་གཉིས་མཚོན་པ།
སྤངས། དམ་པ། སེམས་པ། འབྱུང་། སྤཾས། དཾ་པ། སེཾ་པ། འབྱུཾ།
གྲངས་ཀ་སྟོན་པའི་མིང་ཨང་ཀིས་མཚོན་པ།
ལྷ་གཅིགགཅིག་རྗེས་གཉིས་མཐུད། ལྷ་༡།༡རྗེས་༢མཐུད།
ཝ་བཏགས་ཀྱིས་ན་རོ་མཚོན་ཚུལ།
བཅོ་བརྒྱད། བཅོ་ལྔ། བཅྭ་བརྒྱད། བཅྭ་ལྔ།
ཡ་བཏགས་ཀྱིས་ག་མ་ས་ཀྱོག་དང་རྗེས་འཇུག་ང་ས་གཉིས་མཚོན་པ། ཐུགས། གསུངས། གཤེགས། འཕགས། ཐྱ། གསྱ། གཤྱེ། འཕྱ། བླ།
བསྡུས་རྟགས་ཀྱིས་ཚིག་མཐའི་འདྲ་བའི་ཆ་མཚོན་པ། བླ་མ་ལ་སྐྱབས་སུ་མཆི།
སངས་རྒྱས་ལ་སྐྱབས་སུ་མཆི། མ་ལ་སྐྱབས་སུ་མཆི།
སངས་རྒྱས་ལ××××
གོང་གསལ་རྒྱུ་དཀར་དང་རྒྱུ་ཁྲ། རྒྱུ་ནག་གསུམ་གྱི་དབྱེ་བའི་ནང་དུ་རང་ཉིད་ཀྱིས་མཐོང་མྱོང་བའི་སྐུང་ཡིག་རྣམས་ལ་དབྱེ་ཞིབ་སྒོས་རིགས་དགར་བ་ཡིན་ཞིང་། དེ་ལས་གཞན་བདག་དོན་ལ་ཌ་དང་གཞན་དོན་ལ་ཎ་ཡིས་མཚོན་སྟངས་ཡོད་པར་མཁས་དབང་ནོར་བྲང་ཨོ་རྒྱན་ལགས་ནས་གསུངས་ཀྱང་དེའི་དཔེར་བརྗོད་ལག་ཏུ་མ་རེག་སྟབས། འོལ་ཚོད་ཀྱིས་འབྲི་མ་སྤོབས་པར་འདིར་བཀོད་མེད་ལ། འདིར་མ་འདུས་པའི་སྐུང་ཡིག་འབྲི་ཚུལ་ཡང་མང་པོ་ཡོད་ངེས་པས། ཤེས་གནས་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས་ད་དུང་ཁ་གསབ་བྱ་དགོས་གནད་ཅིག་ཏུ་འཁུམས་སོ། །
བཞི་བ།མཇུག་བསྡུ་བ།
སྐུང་ཡིག་ནི་བོད་ཀྱི་ནང་བསྟན་ཆོས་གཞུང་བོད་འགྱུར་གྱི་ལོ་རྒྱུས་ལ་བརྟེན་ནས་བྱུང་བས། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུན་རིང་ཞིང་བོད་ཀྱི་བསྟན་བཅོས་འགྱུར་བཤུའི་བྱ་གཞག་ལ་ཕན་ནུས་གལ་ཆེན་ཐོན་པ་དང་། དེའི་འབྱུང་རྐྱེན་ཀྱི་ཐད་གཅིག་ནས་ཆོས་རྒྱལ་སྲོང་བཙན་སྒམ་པོའི་དུས་རྒྱ་གར་གྱི་ཆོས་གཞུང་མང་པོ་བོད་ལ་བསྒྱུར་བའི་དབུ་བསླངས་པ་ནས་བཟུང་ཕྱིས་ཀྱི་བཙན་པོ་རིམ་བྱོན་གྱིས་ཀྱང་ནང་བསྟན་ཆོས་གཞུང་བོད་འགྱུར་ལ་ཐུགས་ཁུར་ཆེན་པོ་གནང་ཞིང་། མི་རིགས་གཞན་གྱི་རིག་གཞུང་བོད་འགྱུར་བྱེད་པའི་ཚ་རླབས་ཤིག་འཕྱུར་པ་དང་བསྟུན་བོད་ལ་གནམ་གྱིས་ས་བཀབ་པ་ལྟ་བུའི་ལོ་ཙཱ་བ་མང་དུ་བྱོན་ནས་ནང་བསྟན་རིག་གནས་བོད་དུ་རྐང་ཚུགས་པར་རྨང་གཞི་བརྟན་པོ་བཏིང་། དེར་བརྟེན་ནས་རྒྱ་གར་གྱི་ཡི་གེའི་འབྲི་ལུགས་ཀྱི་ཤུགས་རྐྱེན་གྱིས་རང་རེའི་བོད་ཡིག་ཀྱང་འདྲ་བའི་ཡི་གེ་བརྩེགས་ཀྱང་ཐད་ཀར་བཀླག་བཏུབ་པའམ་མི་བཏུབ་ཡང་ནང་དོན་ལ་ཁྱད་པར་མེད་ཅིང་། བསྟན་བཅོས་ཀྱི་མ་ཡིག་གཅིག་བུ་ཡིག་དུ་མར་བཤུ་བ་ལ་དུས་ཚོད་ངེས་ཅན་དགོས་པ་དང་། དུས་སྐབས་དེར་ཤོག་བུ་ཡང་འབེལ་བོ་མེད་པ།གཞན་བཙན་པོའི་བཀའ་གཙིགས་རྡོ་རིང་སོགས་ཀྱི་ངོས་སུ་ཡི་གེ་བརྐོ་དུས་ཀྱང་རྡོ་རིང་གི་སྲིད་ཞེང་གཉིས་ཀྱི་ཚད་བཀག་གིས་རྗེས་འཇུག་མིང་གཞིའི་འོག་ཏུ་སྦྱར་བ་སོགས་ཀྱི་རྣམ་པ་ལས་རིམ་བཞིན་སྐུང་ཡིག་བྱུང་བ་ཡིན།
སྐུང་ཡིག་ནི་ཐོག་མར་དབུ་ཅན་དང་དབུ་མེད་གཉིས་ལས་དབུ་ཅན་ལ་བྱུང་ཞིང་། དབུ་ཅན་གྱི་མགྱོགས་པོར་བྲིས་པ་ལས་དབུ་མེད་བྱུང་བ་དང་བསྟུན་ནས་དབུ་མེད་འབྲི་བར་སྐུང་ཡིག་བཀོལ་རྒྱ་ཆེར་སོང་བ་དང་།སྐུང་ཡིག་གི་ཐོག་མའི་རྣམ་པ་དེའང་བཙན་པོའི་དུས་ཀྱི་རྡོ་རིང་ཡི་གེ་དང་ཏུན་ཧོང་ནས་ཐོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་ཡིག་ཆ་སོགས་ལས་མཐོང་ཐུབ་པ་བཞིན་ཕྲད་དང་མིང་གཞིའི་བསྡུ་ཚུལ་ལས་མ་འདས་ཀྱང་། རྗེས་སུ་དར་རྒྱས་ཆེ་རུ་ཕྱིན་ནས་སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་སྟངས་ཐད་ནས་ཀྱང་རྟོགས་དཀའ་སླའི་དབང་གིས་རྒྱུ་མ་དཀར་ནག་ཁྲ་གསུམ་དང་། ངོ་བོའི་སྒོ་ནས་མིང་སྐུང་དང་ཚིག་སྐུང་། གྲངས་ཀྱི་སྒོ་ནས་ཆིག་སྐུང་ནས་དགུ་སྐུང་ཡན་སོགས་བྱུང་། སྔོན་བྱོན་མཁས་པ་ཚོས་སྐུང་ཡིག་གི་ལག་ལེན་རང་བཞིན་ལས་སྐུང་ཡིག་ལ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་རྩོམ་པར་ཐུགས་སྣང་ཆེར་མ་མཛད་པས། སྐུང་ཡིག་ལ་རིག་པའི་གཞུང་ལུགས་ཤིག་མ་དར་ཡང་དེས་བོད་ཀྱི་རིག་གཞུང་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ཐོན་པའི་ཕན་ནུས་ནི་གཞལ་བའི་མཐའ་མ་མཆིས་སོ།།
གསལ་བཤད། གོང་དུ་བཀོད་པའི་སྐུང་ཡིག་གི་དབྱེ་བའི་ནང་གི་དཔེར་བརྗོད་དག་ཤེས་རབ་ཀྱིས་བསྒྲིགས་པའི་སྐུང་ཡིག་གསལ་བྱེད་ནོར་བུའི་མེ་ལོང་དང་། གོ་བ་དབྱིག་དང་ཧྲི་ཞུའེ་ལེས་གཉིས་ཀྱིས་བསྡུ་སྒྲིག་བྱས་པའི་ངོ་མཚར་བའི་གངས་ཅན་འཕྲུལ་ལྡན་སྐུང་ཡིག་བེའུ་བུམ། དཔལ་བསྡུས་ཀྱིས་བརྩམས་པའི་བོད་ཀྱི་ཡི་གེའི་རྣམ་བཤད་སེང་གེའི་ང་རོ་གསུམ་ནས་དྲངས་པ་ཡིན་ལ། འདིར་དཔེར་བརྗོད་རེ་རེའི་འདྲེན་ཁུངས་ཇིི་བཞིན་དུ་འབྲི་བའི་ངལ་བ་མ་བྱས་སོ། །