བོད་ཡིག་གི་རྩོམ་རིག་ནི་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་ཁོངས་ཚུད་ཐ་སྙད་རེད་ཅིང་། བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གྲུབ་བྱེད་ཀྱི་གྲུབ་ཆ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། ལོ་འགའི་སྔོན་ནས་བཟུང་བོད་ཀྱི་རྩོམ་སྟེགས་དང་རིག་གཞུང་ཞིབ་འཇུག་གི་སྡེ་དག་ཏུ་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་ཅེས་པ་ནི་ཅི་འདྲ་ཞིག་ལ་ངོས་འཛིན་པའི་ཕྱོགས་ལ
ལོ་གསར་དང་ལོ་སར་ཞེས་པའི་ཡི་གེ་འབྲི་ལུགས་མི་འདྲ་བ་གཉིས་ལ་བསམས་དུས“གནམ་ལོ་གསར་པ་ཟེར་ན་གསར་བྲི་དགོས་པ་དང་ལོ་སར་ཟེར་ན་སར་བྲི་དགོས”ཞེས་པའི་ཟེར་ཚུལ་ཞིག་དྲན་བྱུང་ལ། གསར་ནི་རྙིང་པའི་ལྡོག་ཟླ་ཡིན་པས། ལོ་རྙིང་པ་ཞིག་ཕར་བསྐྱལ་ཅིང་གསར་པ་ཞིག་ཚུར་བསུས་པའི་ཉིན་དང་པོར་ལོ་
ནང་དོན་གནད་བསྡུས། ཉེ་བའི་ལོ་འདི་དག་ལ་དེང་རབས་བོད་ཀྱི་སྒྲུང་གཏམ་གྱི་མི་གཤིས་མངོན་སྟངས་ལ་སྨྱུག་ཁ་སྐོར་སྟངས་རྣམ་པ་སྣ་ཚོགས་སུ་སོང་ཡོད་ཙང་། དུས་རབས་སྔོན་མའི་མཇུག་དང་བསྡུར་ན། མི་སྣའི་སེམས་ཁམས་གསོ་སྐྱོང་གི་སྒྲུང་གཏམ་མང་དུ་འབྱུང་བཞིན་ཡོད་ཅིང་།
“སྤྱིར་གཉེན་སྲོལ་ནི་འགྲོ་བ་མིའི་ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་འཕེལ་རིམ་ཁྲོད་མེད་དུ་མི་རུང་བ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། མིའི་རིགས་ཀྱི་རིག་གནས་བང་མཛོད་ཁྲོད་ཀྱི་ནོར་བུ་གལ་ཆེན་ཞིག་ཡིན། བོད་ཀྱི་ས་ཆ་མང་ཆེ་བར་བུ་མོ་ལོ་བཅོ་ལྔ་ལ་སོན་པ་ན་བག་སྟོན་ཞེས་སྟོན་མོའི་རྒྱ་ཆེ་ཆུང་མི་འདྲ་བ་ཞིག་བྱེད་སྲོལ་
རྒྱལ་ཁབ་དང་ཡུལ་གྲུ་གཞན་དག་ཏུ། དཔེར་ན། ཨན་ཐུའུ་ཧྲིན་དང་མར་ཁེ་ཐུའུ་ཝུན་སོགས་དངོས་ཡོད་དགག་རྒྱག་རིང་ལུགས་ཀྱི་སྐྱེས་ཆེན་མང་དུ་བྱོན་མྱོང་ངོ་།།
དེང་རབས་རིག་གནས་སྣ་མང་ཅན་གྱི་ཁོར་ཡུག་འོག མི་རིགས་ཕན་ཚུན་དབར་གྱི་འབྲེལ་བ་སྔར་ལས་ཟབ་ཅིང་སྐད་རིགས་སྣ་མང་སློབ་པའི་ཆ་རྐྱེན་སྔར་ལས་བཟང་ལ། ལྷག་པར་དུ་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་སྤྱི་སྤྱོད་སྐད་ཡིག་སློབ་པའི་སྐལ་བ་ཤིན་ཏུ་ལེགས། དུས་མཚུངས་སུ་ཏང་དང་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱིས་གྲངས་ཉུང་མི་རིགས་ཀྱི་ས
དེ་ཡང་། ཁམས་ཀྱི་ཡུལ་ལུང་གྲགས་ཅན་དར་རྩེ་མདོ་ནི་ཆུ་གཉིས་ཀྱི་འདུས་མདོ་དང་། རི་མཐོན་པོ་གསུམ་གྱི་འགག་མདོ། ལྟག་སྒོ་གསུམ་གྱི་སྦྲེལ་མཚམས་སུ་ཆགས་ཡོད་དེ། ཆུ་གཉིས་ནི་རྒྱུ་ལ་ནས་བཞུར་བའི་རྒྱུ་ཆུ་དང་། བཞག་བྲ་ལྷ་རྩེའི་རི་རྒྱུད་ནས་བཞུར་བའི་གཡག་ཆུ་གཉིས་ཡིན།
དུས་རབས་ཉི་ཤུ་པའི་དུས་མགོ་ཙམ་ནས་བོད་ཡིག་ཚགས་པར་གྱི་མྱུ་གུ་ཐོག་མར་འབུས་ཏེ་ད་ལྟའི་བར་ལོ་བརྒྱ་ལྷག་ལས་འགོར་མེད་ཀྱང་། ཚགས་པར་ལ་བརྟེན་ནས་རྒྱལ་ཁབ་དང་མི་རིགས་གཞན་གྱི་རིག་གནས་ལ་སློབ་སྦྱོང་དང་། རང་གི་རིག་གནས་ཁྱབ་སྤེལ་དང་རྒྱུན་འཛིན་བྱེད་པར་ཕན་ནུས་ཐོན་ཡོད།
དེ་ཡང་ཉེ་དུས་བོན་པོའི་ལོ་རྒྱུས་ཞིབ་འཇུག་པ་མཁས་པ་ཚུལ་ཁྲིམས་ཕུན་ཚོགས་ཞུ་བ་ཅིག་གིས་རིག་པའི་མེ་ཏོག་དང་ལུགས་གཉིས་ཕོ་ཉའི་གླིང་ཞེས་པའི་འཕྲིན་སྟེགས་ཐོག གངས་རིན་པོ་ཆེའི་མགུལ་དུ་གནས་མཇལ་ལ་ཕྱིན་པའི་མཐོང་ཐོས་ཀྱི་མཚམས་སྦྱོར་ཞེས་པ་སྤེལ་ཏེ།
ཐོག་མར་ཚོང་པ་ཇི་ལྟར་ཆགས་ཚུལ་དང་། ཚོང་ལས་ཇི་ལྟར་དར་ཚུལ། ཚོང་འབྲེལ་བྱེད་སའི་ཡུལ་གྲུ། སྤྱི་གཉེར་ཚོང་ལས། སྒེར་གཉེར་ཚོང་ལས་བཅས་ཁག་ལྔ་ཡོད་པ་ལས།
སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་བའི་གོ་རིམ་ཁྲོད་དུ་མིང་མི་ཐོགས་པའི་གསར་བྱུང་བྱ་དངོས་ཇི་སྙེད་ཡོད་པ་དེས་སྤྱི་ཚོགས་འཕེལ་རྒྱས་ཀྱི་ཁ་ཕྱོགས་མཚོན་བཞིན་ཡོད། གསར་བྱུང་བྱ་དངོས་དེ་དག་མཚོན་བྱེད་དུ་བརྡ་ཆད་གསར་པའང་སྒྱེའུ་ནང་སྙུང་བུ་བཞིན་ཐོན་ཞིང་མིང་བརྡའི་ཆུ་གཏེར་ཀློང་གི་གྲུབ་ཆ་གསར་པ་ཞི
འདིར་དེབ་སྔོན་གྱི་སྒྲིག་གཞིའི་གྲུབ་ཚུལ(体例)ཐུན་མོང་མ་ཡིན་པ་ལས་མངོན་པའི་ལོ་རྒྱུས་རིག་གཞུང་གི་བསམ་བློ་སྐོར་རགས་ཙམ་གླེང་ན། འགོས་ལོ་གཞོན་ནུ་དཔལ་གྱིས་བརྗོད་གཞི་སྐབས་སོ་སོ་རྒྱས་བསྡུས་གང་ལ་དེ་བསྟུན་གྱིས་དབྱེ་འབྱེད་གསལ་པོར་བྱས་ཡོད་ཅིང་།
བོད་ཀྱི་དེང་རབས་རྩོམ་རིག་དེ་དུས་རབས་གོང་མའི“ལོ་རབས་བརྒྱད་ཅུ་པར་ནང་དོན་དང་རྣམ་པ་ཚང་མའི་ཐད་འགྱུར་བ་ཅུང་ཆེ་ཙམ་སོང་ཡོད་པ་དང་།ལོ་རབས་དགུ་བཅུ་པར་ནང་དོན་སྔར་བས་གཏིང་ཟབ་དང་རྒྱ་ཆེ་རུ་སོང་བའི་ཁར་རྩོམ་ཐབས་གསར་པ་མི་ཉུང་ཙམ་བཀོལ་སྤྱོད་ཀྱི་གྲུབ་འབྲས་ངེས་ཅན་ཞིག་ཐོབ་ཡོད།”
དེ་ཡང་། རྗེ་བླ་མ་ཙོང་ཁ་པ་ཆེན་པོའི་རྣམ་ཐར་ཀུན་གྱི་མ་རྩོམ་ལྟ་བུར་གྱུར་བ་མཁས་གྲུབ་རྗེས་མཛད་པའི་༼རྣམ་ཐར་དད་པའི་འཇུག་ངོགས༽ལས། ཡབ་ནི་“ད་ར་ཁ་ཆེ་ཀླུ་འབུམ་དགེ་ཞེས་བྱ་བ་ཡིན་ལ”ཞེས་དང་“འདིའི་གདུང་རུས་ནི་མལ་ཡིན་ལ། རྗེ་ཉིད་དང་གདུང་ཆོས་གཅིག་པ་ཙམ་དུ་གཏོགས་པ་ལ་མི་ངོ་སྟ
《སྐུ་འབུམ་གདན་རབས་མུ་ཏིག་ཕྲེང་བ》རུ་ཀོའུ་བ་ཆོས་ཀྱི་རྒྱ་མཚོ་ནི་སྐུ་འབུམ་དགོན་པའི་ཁྲི་ཐོག་གཉིས་པ་ཡིན་ཞིང་། ཁོང་སྐུ་གང་དུ་འཁྲུངས་ཤིང་གནས་གང་དུ་བླ་མ་གང་དག་ལས་དམ་ཆོས་གང་དག་གསན་པ་ལས་བརྩམས་ཏེ་སྐུ་ཚེ་ཧྲིལ་པོའི་མཛད་རྣམ་བསྡུས་པ་ཤོག་ལྡེབ་གཉིས་ལྷག་བཞུགས།[6] དེར་བཞེད་ལ
དེང་རབས་རྒྱ་བོད་ཡིག་སྒྱུར་གྱི་ཁྱབ་ཁོངས་སུ་རྩོམ་རིག་ཡིག་སྒྱུར་དང་ཁྲིམས་རིགས་ཡིག་སྒྱུར། སྲིད་ཇུས་སྣ་ཚོགས་ཀྱི་ཡིག་སྒྱུར། གཞུང་ཡིག་ཡིག་སྒྱུར་སོགས་ཡིག་སྒྱུར་གྱི་སྐོར་ཤིན་ཏུ་མང། འདིར་གཞུང་ཡིག་ཡིག་སྒྱུར་དང་འབྲེལ་བའི་སྐོར་གྱི་གཟབ་བྱ་འགའ་ཅུང་ཙམ་གླེང་བར་བྱ་སྟེ།
སྤྱིར་སྒྲུང་རིང་འདི་ཉིད་སྟོད་ཆ་དང་སྨད་ཆའི་ཟླས་དངོས་སུ་ཕྱེས་མེད་ཀྱང་། སྒྲུང་གཏམ་སྤྱིའི་དུས་ཚོད་ཀྱི་ངོས་ནས་བལྟས་ཚེ། དེ་ནི་བྱིས་པའི་དུས་སྐབས་དང་དར་མའི་དུས་སྐབས་གཉིས་སུ་གནས་ཤིང་། དུས་སྐབས་ཆེན་པོ་འདི་གཉིས་ཀྱིས་རྩོམ་ཧྲིལ་པོ་རང་བཞིན་གྱིས་སྔ་དུམ་དང་ཕྱི་དུམ་གྱི་རྣ
མདོ་སྨད་གཅན་ཚའི་ཡུལ་གྱི་དཔལ་གྱི་ཆོས་སྡེ་ཆེན་པོ་ལཱ་མོ་བདེ་ཆེན་དགོན་གྱི་ཡ་གྱལ་ཏེ་དགོན་མ་ལག་ཉེར་ལྔའི་གྲས་སུ་གཏོགས་པའི་སྐ་ཕུག་རྫོང་ནང་གསང་སྔགས་བསྟན་རྒྱས་གླིང་ནི་སྐ་ཕུག་ཡུལ་གྱི་མེས་པོ་གོང་མ་ནས་བརྒྱུད་དེ་རང་གི་མི་ཐོག་མང་པོའི་མགོ་གཏུགས་ས་དང་ཕྱག་འཚལ་སའི་དགེ་ལུགས་
སྙན་ངག་ནི་བོད་ཀྱི་རིག་གནས་ཆུང་བ་ལྔའི་ཡ་གྱལ་ཞིག་ཡིན་པ་དང་། དུས་རབས་བཅུ་གསུམ་པར《སྙན་ངག་མེ་ལོང》ཐོག་མར་བོད་དུ་བསྒྱུར་པ་དང་། སྙན་ངག་གི་གཞུང་འདིས་ཕྱིས་སུ་བོད་ཀྱི་རྩོམ་རིག་གི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ཤུགས་རྐྱེན་ཆེན་པོ་ཐེབས་ཡོད།
དུས་ཀྱི་འཁོར་འགྲོས་དང་བསྟུན་ནས་གང་ཟག་རང་མཚན་པའི་སེམས་ཀྱི་རྒྱུ་ལུགས་དང་བློ་ཡི་དཔྱོད་ལུགས་སྣ་མང་ཅན་ལ་ཕྱོགས་པ་དང་བསྟུན། མང་མང་ཞིག་གིས་མཆོད་བརྗོད་དང་། བཤད་པར་དམ་བཅའ་བ། ཁེངས་པ་བསྐྱུངས་ཚུལ། ལུས་རྣམ་གཞག་ནི་རྩོམ་པ་པོའི་འཆར་སྒོ་རྒྱང་དུ་བསྲིང་པ་ལ་བཀག་ཏུ་གྱུར་ཅིང་།
སྐབས་འདིར་དཔྱད་གཞིར་གྱུར་པའི་སྒྲུང་དཔེ་ནི་རྨ་ས་བཟུང་གི་སྒྲུང་དཔེ་ཡིན་ཞིང་། སྒྲུང་དཔེའི་པར་གཞིའི་མ་དཔེ་དངོས་ནི་སྡེ་དགེ་གླིང་ཚང་གི་ཤིང་པར་ཏེ། 《གེ་སར་སྒྲུང་ཡིག་ཆེན་མོ》ཞེས་པ་ལས་སྒྲུང་དཔེ་སྔ་མ་གསུམ་ལས་རྨ་ས་བཟུང་དར་དཀར་མདུད་ཅེས་པའི་སྒྲུང་དཔེ་དེ་ཡིན།
སྤྱིར་འབེལ་གཏམ་ཞེས་པ་ནི་གོ་སླ་བ་དང་གོ་བདེ་བའི་གཏམ་ལ་གོ་བ་རྫ་དཔལ་སྤྲུལ་རིན་པོ་ཆེའི་གསུང་གི་ཆོས་འབྱུང་འབེལ་གཏམ་ཉུང་ངུ་ལྟ་བུ་དང་།གཞན་ཡང་ཡང་དག་པའི་གཏམ་མམ་དོན་དང་ལྡན་པའི་གཏམ་གླིང་ལྟ་བའི་ངོས་འཛིན་པ་མཁས་དབང་ཙེ་ཏན་ཞབས་དྲུང་མཆོག་གིས“གཙུག་ལག་གཉིས་ལ་དཔྱོད་པའི་སྤྱན་ས
དཔེ་ཆོས་ནི་བརྗོད་འདོད་ཀྱི་དོན་གང་ཞིག་ཉན་པ་པོར་བརྡ་ལེགས་པོར་སྟོན་སླད་དཔེ་ཡི་སྒྱུ་རྩལ་ཚད་མཐོན་པོར་སོན་པ་དག་གིས་མཚོན་པ་ཞིག་ཡིན་ཏེ། དེ་ཡང་དགེ་བའི་བཤེས་གཉེན་མཆོག་གིས “དཔེ་ཆོས་ཞེས་པའི་མིང་ཡང་མངོན་པའི་དཔེ་དང་དེའི་རྒྱབ་ཆོས་སམ་དཔེ་དེ་ཉིད་ཀྱི་འབྱུང་རྒྱུའི་ཆོས་གཉིས་
ཁྲིམས་དོན་ཐ་སྙད་ནི་ཁྲིམས་དོན་ལས་ཁུངས་ཀྱིས་སྤྱོད་པའི་འབྲེལ་ཡོད་ཡིག་ཆའི་ནང་གི་མེད་དུ་མི་རུང་བའི་ཐ་སྙད་རྣམས་ལ་ཟེར་ཞིང་། ཁྲིམས་ལྟར་རྒྱལ་ཁབ་ཀྱི་འགན་དབང་ལག་བསྟར་བྱེད་ཆེད་བཙུགས་པའི་ཁྲིམས་འཛིན་རྩ་འཛུགས་ཤིག་ཡིན་ལ། དེར་ཁྲིམས་ཁང་དང་ཞིབ་དཔྱོད་ཁང་སོགས་ནུས་པ་འདྲ་མཚུངས་
ཉེ་བའི་ལོ་འགའི་རིང་ལ། “ཡུལ་སྐོར+”དང“+ཡུལ་སྐོར”གྱི་འདུ་ཤེས་ལྟར། མཚོ་སྔོན་གྱིས་ཡུལ་སྐོར་དེ་རིག་གནས་དང་ཞིང་ལས། ལུས་རྩལ་སོགས་དང་མཚམས་བརྒལ་མཉམ་འདྲེས་བྱེད་པའི་འཕེལ་རྒྱས་ལ་ཧུར་བརྩོན་གྱིས་སྐུལ་འདེད་བྱས་ཏེ། ཐོན་རྫས་གསར་པ་དང་ལས་རྣམ་གསར་པ། འདོན་སྤྲོད་གསར་པ་རྒྱུན་ཆད་